ต้นกล้าปาล์มสาคู

3. ปาล์มสาคู
• ตระกูล : Principes
• ชื่อวงศ์ : Arecaceae Palmae
• สกุล : etroxylon
• Species :
– Metroxylon sagus Rottb. (ไม่มีหนาม)
– Metroxylon nemphii Mart. (มีหนาม)

• ชื่อวิทยาศาสตร์ :
– Metroxylon sagus Rottb. (ยอดสีแดง)
– Metroxylon rumphii Rottb. (ยอดสีขาว)
– Metroxylon squarrosum Becc.
• ชื่อสามัญ :
– Sago palm
• ชื่อท้องถิ่น :
– สาคู
– ปาล์มสาคู

ถิ่นกำเนิด และการแพร่กระจาย
ปาล์มสาคู เป็นพืชท้องถิ่นในแถบประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และประเทศแถบร้อนชื้นของมหาสมุทรแปซิฟิก จัดเป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยวที่พบในแถบประเทศเขตร้อนชื้นทั่วโลก พบมากในประเทศแถบใกล้เส้นศูนย์สูตร ทั้งในทวีปเอเชีย หมู่เกาะแปซิฟิก และอเมริกา เป็นพืชที่ต้องการน้ำสูง เติบโตได้ดีในพื้นที่ฝนชุก และสม่ำเสมอ ประมาณ 1,000-2,500 มิลลิเมตร/ปี ชอบอุณหภูมิ ประมาณ 29-32 ºC เติบโตได้ทั้งแหล่งน้ำจืด และน้ำกร่อย ที่ดินชื้นหรือมีน้ำท่วมขัง

ประเทศไทยพบปาล์มสาคูมากในป่าพรุของภาคใต้ แต่พบเพียงชนิดเดียว คือ ปาล์มสาคูยอดแดง (Metroxylon sagus Rottb.) พบได้ในภาคใต้ของไทย ได้แก่ นครศรีธรรมราช พัทลุง สงขลา ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส เป็นต้น

ชนิดปาล์มสาคู ^[6]
ปาล์มสาคูทั่วโลกมีประมาณ 2 ชนิด ได้แก่
1. Metroxylon sagus Rottb. เป็นปาล์มสาคูที่มียอดสีแดง ลำต้นสูง และมีขนาดใหญ่ ก้านใบไม่มีหนาม
2. Metroxylon rumphii Mart. เป็นปาล์มสาคูที่มียอดสีขาวอมเขียว ก้านใบไม่มีหนามขนาดใหญ่ และแหลมคม ใบมีขนาดเล็ก และสั้นกว่าชนิดยอดสีแดง

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ (Metroxylon sagus Rottb.)
ลำต้น
ปาล์มสาคู เป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยว มีลำต้นสูงประมาณ 8-10 เมตร เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 40 – 60 เซนติเมตร ลำต้นมีลักษณะคล้ายปาล์มขวดหรือต้นมะพร้าว ลำต้นตั้งตรง ไม่มีหนาม ยกเว้นในบางชนิด มีเปลือกลำต้นหุ้มหนา สีเทาอมขาว ไม่แตกกิ่งก้าน แกนลำต้นประกอบด้วยเส้นใย และแป้งจำนวนมาก ทั้งนี้ แกนลำต้นจะเริ่มสะสมแป้งเมื่ออายุประมาณ 4-5 ปี และจะสะสมแป้งได้สูงสุดเมื่อเริ่มออกดอก คือ ประมาณ 8 ปี จึงเป็นช่วงที่ชาวบ้านนิยมตัดลำต้นมาแยกเอาแป้ง ทั้งนี้ หลังออกดอก และติดผลจนสมบูรณ์แล้ว ปาล์มสาคูจะหยุดเติบโต และค่อยโทรม จนล้มตาย รวมอายุแล้วประมาณ 10-12 ปี จากนั้น เหง้า และรากต้นเก่าจะเริ่มแตกหน่อ และเติบโตเป็นลำต้นขึ้นใหม่อีกครั้ง

ใบ
ใบปาล์มสาคู เป็นใบประกอบแบบขนนก คล้ายกับใบมะพร้าว แต่มีขนาดใหญ่ และยาวกกว่า มีทางใบหรือก้านใบหลักยาว มีสีเขียว ยาวประมาณ 6 – 7 เมตร ก้านใบมีปมเป็นเสี้ยนเรียงเป็นระยะ ทางใบประกอบด้วยใบย่อยเรียงตรงข้ามกันเป็นคู่ๆ ประมาณ 50 คู่ ใบย่อยมีลักษณะเรียวยาว สีเขียว กว้างประมาณ 5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 60-180 เซนติเมตร ทั้งนี้ ปาล์มสาคูจะออกใบใหม่ในทุกๆ 1 เดือน ต้นหนึ่งๆจะมีทางใบประมาณ 18 ใบ

ดอก
ดอกปาล์มสาคูออกแทงออกตรงกลางยอด ดอกออกเป็นช่อ ช่อดอกแตกก้านช่อย่อยออกคล้ายเขากวาง กว้างประมาณ 3-4 เมตร ชาวบ้านเรียกว่า แตกเขากวาง ดอกมีสีน้ำตาลแดง เป็นดอกแยกเพศ มีดอกตัวผู้ และดอกตัวเมีย แต่อยู่บนก้านช่อเดียวกัน ดอกย่อยเรียงกันเป็นเกลียวคู่ แต่ละคู่มีดอกตัวผู้ ดอกเป็นหมัน และดอกตัวเมียปะปนกัน ทั้งนี้ การผสมเกสรจะอาศัยแมลงช่วยผสมเป็นหลัก

ผล และเมล็ด
ช่อผลของปาล์มสาคูเรียกเป็น ทะลาย ประกอบด้วยผลเรียงชิดกันบนช่อผล จำนวนผลประมาณ 7,500 – 8,000 ผล/ทะลาย แต่ละผลมีลักษณะของผลคล้ายผลกะลุมพี ผลมีเกล็ดหุ้ม เปลือกผล และเนื้อเมล็ดมีรสฝาด ทั้งนี้ เมื่อผลแก่ และเริ่มร่วง ลำต้นจะเริ่ม โทรม และแห้งตายหลังผลร่วงหมด

ประโยชน์ปาล์มสาคู ^{เพิ่มเติมจาก [7]}
1. แป้งสาคูที่แยกได้จากลำต้นนำมาใช้ประโยชน์ในด้านต่างๆ ได้แก่
– แปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ขนมหรือของคบเคี้ยวชนิดต่างๆ อาทิ ขนมสาคู เค้ก คุกกี้ เป็นต้น
– แปรรูปเป็นเส้นหมี่ และเส้นก๋วยเตี๋ยว
– ใช้เป็นวัตถุดิบสำหรับหมักผลิตแอลกอฮอล์ และน้ำส้มสายชู
– ใช้เป็นแป้งสำหรับประกอบอาหารหรือใช้เติมในอาหารเพื่อเพิ่มความหนืดเหนียวแก่อาหาร
– ใช้เป็นส่วนผสมหรือใช้ทำเป็นอาหารของเด็กอ่อนหรือผู้ป่วย เนื่องจาก ประกอบด้วยแป้งที่ร่างกายย่อย และนำไปใช้ประโยชน์ได้ง่าย

รอเพิ่มข้อมูล

การสกัดแป้งจากปาล์มสาคู
ต้นปาล์มสาคูจะเริ่มตัดมาทำแป้งสาคูได้เมื่อต้นเริ่มออกดอก หรืออยู่ในช่วงติดผลอ่อน ซึ่งจะเริ่มออกดอกที่อายุตั้งแต่ 8 ปี ขึ้นไป และหลังจากออกดอกจนถึงผลแก่เริ่มร่วงจะใช้เวลาประมาณอีก 4 ปี รวมอายุขัยประมาณ 12 ปี

มีวิธีแยกเอาแป้ง มีดังนี้
1. โค่นต้นสาคูทั้งต้น โดยตัดบริเวณโคนต้น จากนั้น ตัดก้านใบ และยอดทิ้ง
2. ตัดลำต้นออกเป็นท่อนๆ ขนาดพออุ้มหรือยกได้ง่าย
3. ถากเปลือกลำต้นออกให้หมด ให้เหลือแก่นลำต้นที่มีสีขาว จากนั้น ผ่าออกเป็นแท่งๆที่จับยกได้สะดวก
4. นำแก่สาคูเข้าเครื่องบดหรือเครื่องสับให้เป็นผง แต่การทำมือสมัยก่อนจะใช้แผ่นไม้ตอกตะปูเป็นแผงถี่ แล้วใช้ขูดแยกแป้งออก
5. นำผงหรือแป้งสาคูขูดมาผสม และคั้นน้ำหลายรอบ จนได้น้ำแป้งขาวข้น
6. ปล่อยน้ำแป้งทิ้งไว้ให้ตกตะกอน ประมาณ 10-12 ชั่วโมง
7. แยกก้อนแป้งออกจากน้ำ ก่อนนำก้อนแป้งมาฟอกสีด้วยโปแทสเซียมเมตาซัลไฟต์ (potassium metabisulfite)
8. แยกก้อนแป้งออก ก่อนนำไปตากแห้ง นาน 1-2 วัน หรืออบในตู้อบที่ 60 °C นาน 12 ชั่วโมง ก่อนบรรจุใส่ถุง และมัดปิดให้สนิท

ทั้งนี้ หลังโคนต้นปาล์มสาคูแล้ว ให้รีบบดแยกแป้งออก ไม่ควรทิ้งไว้นานเกิน 5-7 วัน เพราะแป้งจะเริ่มเน่า ปาล์มสาคูที่อายุประมาณ 8 ปี จำนวน 1 ต้น จะแยกแป้งสาคูได้ประมาณ 167 กิโลกรัม/ต้น หรือประมาณ 6.7-7.3 ตัน/ไร่ และหากปลูกในระยะ 7×7 เมตร ปลูกได้จำนวน 33 ต้น/ไร่ จะสามารถให้แป้งได้สูงถึง 175 กิโลกรัม/ต้น โดยคิดเป็นเปอร์เซ็นต์แป้งได้สูงถึง 54-60% ของน้ำหนักแกนลำต้น